Η Νευροχειρουργική είναι μία ιατρική ειδικότητα, που προσφέρει την προοπτική θεραπείας στους ασθενείς που πάσχουν από ευρέως φάσματος καλοήθεις βλάβες του Κεντρικού και του Περιφερικού Νευρικού Συστήματος του ανθρώπινου σώματος (εγκέφαλος, νωτιαίος μυελός, περιφερικά νεύρα). Επίσης,  αποβλέπει στη βελτίωση και την παράταση της ποιότητας ζωής των ασθενών που πάσχουν από εξουθενωτικές νευρολογικές νόσους.

Η πρόοδος της νευροχειρουργικής ειδικότητας τα τελευταία χρόνια, μέσω της τεχνολογικής επανάστασης (μικροσκόπιο, εργαλεία μικροχειρουργικής, αναβαθμισμένες απεικονιστικές μέθοδοι,  νευροπλοήγηση, ενδοσκόπιο) αλλά και της καλύτερης κατανόησης του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος του ανθρώπινου σώματος (νευροφυσιολογία, νευροανατομία), έχει οδηγήσει στην εξαιρετικά αποτελεσματική αντιμετώπιση των κάθε φύσεως βλαβών που εδράζονται στον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό.

Οι αναβαθμισμένες απεικονιστικές μέθοδοι, όπως η λειτουργική  μαγνητική τομογραφία, η τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων και άλλες αποτελούν κάποιες από τις μη επεμβατικές μεθόδους χαρτογράφησης του εγκεφάλου (εντοπισμό κρίσιμων για τον ασθενή  λειτουργιών του εγκεφάλου όπως η ομιλία, η αίσθηση, η κίνηση, η μνήμη) που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο αντιμετώπισης  ενδοπαρεγχυματικών όγκων του εγκεφάλου. Διεγχειρητικά ο ερεθισμός του φλοιού του εγκεφάλου  αποτελεί τη βασική, επεμβατική, μέθοδο χαρτογράφησης του εγκεφάλου.

Τμήματα του εγκεφάλου, υπεύθυνα για την ομιλία, την κίνηση και την αίσθηση μπορούν να ταυτοποιηθούν διεγχειρητικά με τις κατάλληλες τεχνικές. Τονίζεται ότι, για την ταυτοποίηση των κέντρων της ομιλίας απαιτείται ο ασθενής να είναι σε εγρήγορση κατά τη φάση της χειρουργικής επέμβασης, ώστε να είναι  ικανός να  εκτελέσει  κάποια  καθήκοντα (αρίθμηση, ονομασία αντικειμένων) (awake craniotomy). Τα παραπάνω στόχο έχουν πάντα τη μεγαλύτερη δυνατή αφαίρεση του όγκου, ελαχιστοποιώντας παράλληλα τον κίνδυνο εμφάνισης νέου νευρολογικού ελλείμματος.

Η Νευροενδοσκόπηση, σαν ιδέα της ελάχιστα επεμβατικής Νευροχειρουργικής, συνιστά μία πιο εκλεπτυσμένη μέθοδο αντιμετώπισης  εξεργασιών στον εγκέφαλο. Ενώ το καλούμενο άνοιγμα (opening) του κρανίου (για επεμβάσεις στον εγκέφαλο) και του σπονδυλικού σωλήνα (για επεμβάσεις στη σπονδυλική στήλη) απαιτείται ακόμα, αυτά τα ανοίγματα είναι σαφώς μικρότερα σε μέγεθος. Μικρότερο άνοιγμα σημαίνει μειωμένες πιθανότητες καταστροφής του πέριξ της νευροχειρουργικής βλάβης υγιή νευρικού ιστού.

Αυτό με τη σειρά του συνεπάγεται μειωμένο μετεγχειρητικό πόνο, μειωμένο χρόνο νοσηλείας του ασθενούς, μείωση του χρόνου επιστροφής του ασθενούς στη δουλειά του και συνεπώς μειωμένο κόστος για την κοινωνία.

Η Νευροπλοήγηση προσφέρει σημαντικές δυνατότητες στο νευροχειρουργό.

Ο καλύτερος σχεδιασμός  της κρανιοτομίας, καθώς επίσης και η ακριβέστερη τροχιά της χειρουργικής επέμβασης , ειδικά για βλάβες που εδράζονται σε εν τω βάθει δομές του εγκεφάλου, συνιστούν κάποιες  από αυτές. Επιπλέον, η δυνατότητα ενσωμάτωσης δεδομένων που παρέχονται  από τη λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI), τη μαγνητοεγκεφαλογραφία(MEG) και την τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET), επιτρέπει τη διενέργεια επεμβάσεων σε ευγενείς περιοχές του εγκεφάλου με μικρή θνησιμότητα.

Θα πρέπει να τονιστεί ότι το σύστημα της νευροπλοήγησης δεν είναι σχεδιασμένο να λειτουργεί σαν ρομπότ. Αποτελεί ένα επιπλέον εργαλείο, καθοδηγείται από το νευροχειρουργό σε όλη της φάση της χειρουργικής επέμβασης, με στόχο την πιο κομψή και πιο αποτελεσματική προσέγγιση νευροχειρουργικών βλαβών του εγκεφάλου και της σπονδυλικής στήλης.

Η κρανιοτομία με τον ασθενή ξύπνιο (awake craniotomy) λαμβάνει χώρα στις περιπτώσεις αφαίρεσης όγκων του εγκεφάλου που βρίσκονται πολύ κοντά στα κέντρα της κίνησης, της αίσθησης, κυρίως όμως, της ομιλίας. Επιτρέπει την αναγνώριση των προαναφερθέντων  κέντρων του εγκεφάλου, κατά τη φάση της χειρουργικής επέμβασης, και συνεπώς την προστασία αυτών κατά τη φάση αφαίρεσης του όγκου. Η πολύ καλή συνεργασία του ασθενούς αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επιτυχία της συγκεκριμένης μεθόδου.

Τα πλεονεκτήματα είναι αρκετά και περιλαμβάνουν: τη δυνατότητα για λειτουργική χαρτογράφηση του εγκεφάλου (ειδικά για τα κέντρα του λόγου), την  αποφυγή γενικής αναισθησίας για τον ασθενή και γενικότερα το μειωμένο αριθμό  επιπλοκών (αποφυγή χρήσης αναισθησιολογικών συσκευών με τη δυναμική του αυξημένου κινδύνου λοίμωξης). Οι ασθενείς είναι ξύπνιοι στο τέλος της επέμβασης και δεν απαιτείται νοσηλεία τους στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Επιπλέον, ο χρόνος της μετεγχειρητικής τους νοσηλείας μειώνεται σημαντικά.

Οι συχνότερες παθήσεις του εγκεφάλου που χρήζουν χειρουργικής αντιμετώπισης είναι τα μηνιγγιώματα και τα γλοιώματα.

ΜΗΝΙΓΓΙΩΜΑΤΑ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

Τα Μηνιγγιώματα  είναι, ως επί το πλείστον,  καλοήθεις όγκοι του εγκεφάλου που προέρχονται από την αραχνοειδή μήνιγγα, ένα από τα τρία  περιβλήματα του εγκεφάλου. Μπορούν να αναπτυχθούν  σε οποιοδήποτε σημείο του εγκεφάλου, εύκολα προσβάσιμες και δυσπρόσιτες περιοχές του εγκεφάλου και να παρουσιαστούν σε οποιαδήποτε ηλικία, συνήθως όμως στην 4η -5η δεκαετία της ζωής.

Ανάλογα με τη θέση που αναπτύσσονται, και το μέγεθός τους, τα μηνιγγιώματα μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα  από την πίεση σε γειτονικές νευροαγγειακές δομές του εγκεφάλου. Τέτοια συμπτώματα μπορεί να είναι η κεφαλαλγία, οι διαταραχές βάδισης, μνήμης, συμπεριφοράς  και ούρησης, οι διαταραχές οράσεως/ακοής  κ.ά.

Η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου με σκιαγραφικό αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις και η ψηφιακή αγγειογραφία, συνιστούν τις βασικές απεικονιστικές εξετάσεις αξιολόγησης των ασθενών που πάσχουν από μηνιγγιώματα.

Η κλασική θεραπεία των μηνιγγιωμάτων που προκαλούν συμπτώματα ή/και έχουν μεγάλο μέγεθος είναι η χειρουργική. Μικρού μεγέθους μηνιγγιώματα που ανευρίσκονται  τυχαία (incidental)  μπορούν να τεθούν σε παρακολούθηση.

Τέλος, μηνιγγιώματα που εδράζονται σε δύσκολα προσβάσιμες περιοχές του εγκεφάλου, όπως η περιοχή του σηραγγώδους κόλπου, μπορούν να αντιμετωπιστούν με στερεοτακτική ακτινοθεραπεία.

ΓΛΟΙΩΜΑΤΑ  ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

Τα Αστροκυτώματα , που ανήκουν στην ευρύτερη ομάδα των γλοιωμάτων, αποτελούν  τον συχνότερο ενδοπαρεγχυματικό (πρωτοπαθή) όγκο του εγκεφάλου.

Εμφανίζουν μεγάλη πολυμορφία και ευρύ φάσμα, στο ένα άκρο του οποίου βρίσκονται καλοήθεις όγκοι, όπως το πιλοκυτταρικό αστροκύτωμα, και στο άλλο άκρο όγκοι με επιθετική χροιά, όπως το πολύμορφο γλοιοβλάστωμα.

Τα καλούμενα συνηθισμένα (ordinary) αστροκυτώματα αφορούν διηθητικούς όγκους με συγκεκριμένη ταξινόμηση (Grade II-IV), ανάλογα με το βαθμό κακοήθειας.

Η ηλικία και η λειτουργικότητα (Karnofsky score) του ασθενούς, ο βαθμός εκτομής, το μέγεθος, η εντόπιση (ευγενής ή μη περιοχή του εγκεφάλου) και τα ιστολογικά κριτήρια της βλάβης (αναπλασία, μιτώσεις, παρουσία νεκρώσεων και άλλα), συνιστούν τους πιο σημαντικούς προγνωστικούς παράγοντες των ασθενών που πάσχουν από αστροκυτώματα.

Η χειρουργική εξαίρεση αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της αντιμετώπισης των αστροκυτωμάτων.

Βασικός στόχος της κάθε επέμβασης είναι: η λήψη υλικού για παθολογοανατομική εξέταση, η αφαίρεση της βλάβης σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έκταση και, κατά συνέπεια, η αυξημένη επιβίωση των ασθενών μέσω της μείωσης του φορτίου του όγκου.

Η χημειοθεραπεία και η ακτινοβολία συνιστούν επικουρικές μεθόδους θεραπείας των αστροκυτωμάτων του εγκεφάλου.